فرقه مکه و عهدنامه مدینه در قرآن: خوانشی تازه از سوره مائده

پدیدآورمحسن گودرزی

نشریه‌پژوهشی در اعجاز علمی قرآن

چکیدهسوره مائده، کشتن شکار در هنگام حج را نکوهش می کند و کشتن مومنان بی گناه را محکوم می کند. این کنار هم قرار دادن نشان دهنده ارتباط صمیمانه بین پرستش حق و نظم اجتماعی مناسب، بین فرقه و عهد است، ارتباطی که کل سوره را زنده می کند. به ویژه، این سوره نشان می دهد که اگر یهودیان و مسیحیان عموماً متحدان غیرقابل اعتمادی بوده اند، اگر اغلب از حمایت از تلاش های نظامی مؤمنان علیه قریش بی میل بوده اند، و اگر حتی حاضر به مجازات خشونت علیه مؤمنان بی گناه نبوده اند، به این دلیل بوده است. اهل کتاب بیشتر به حرم مکه و مناسک آن نگاه منفی داشتند. به طور خاص، آیین مرکزی صلات را که ممکن است در برخی مناسبت ها (مانند جمعه ها) با قربانی کردن همراه بوده است، مورد تمسخر قرار دهند. با توجه به مخالفت آنها با فرقه مکی، این سوره به مؤمنان دستور می دهد که یهودیان و مسیحیان را شریک عهد خود نگیرند. ممکن است این سوره به اتحاد مؤمنان با برخی از قبایل یهودی یثرب که در قانون اساسی مدینه آمده بود پایان دهد. آنچه این احتمال را تأیید می کند این است که المائده دارای همپوشانی موضوعی و اصطلاحی قابل توجهی با قانون اساسی مدینه است، زیرا اتحاد با یهودیان و جلوگیری از جنایات خشونت آمیز از طریق انتقام جویی دغدغه اصلی هر دو سند است. با این حال، بر خلاف تفاسیر چند محقق، تردید وجود دارد که در زمان اعلام مائده، پیامبر صلی الله علیه و آله بر اهل کتاب اختیار قضایی داشته باشد یا در صدد اعمال مجازات خشونت آمیز علیه آنان بوده باشد.